Bouwkundig detailleren voor tekenaar en ontwerper:
Natuurlijke en mechanische ventilatie.
Blijf ventileren, zeker in coronatijd.
Centrale recirculatiesystemen, waarbij de afgevoerde lucht deels wordt hergebruikt om energie te besparen worden niet gebruikt in woningen maar wel in sommige grote gebouwen, zoals kantoren. Ventileer dus met buitenlucht. Vooral wanneer er bezoek is. Zolang het buiten niet te koud is, gaat dat meestal prima.
Heb je een mechanisch afzuigsysteem of balansventilatie controleer dan regelmatig of alles mog goed functioneerd en vervang de filters op tijd.
Voor de volgende onderwerpen ga naar:
ventilatie eisen bouwbesluit en NEN 1087;
ventilatie in de woningbouw;
alternatieven (bron: de 12 ambachten);
ventilatie in kantoren, etc.;
zonneschoorsteen;
Ventilatie eisen bouwbesluit en NEN 1087:
De luchtverversing is niet alleen maar een maatregel, die het leven in gesloten ruimten aangenamer moet maken, maar is tevens via het Bouwbesluit een dwingend gebod.Elk verblijfsgebied, verblijfsruimte, toiletruimte en badruimte in een te bouwen bouwwerk
heeft een zodanige voorziening voor luchtverversing nodig
dat het ontstaan van een voor de gezondheid nadelige kwaliteit van de binnenlucht voldoende wordt beperkt.
In het bouwbesluit is hiervoor betreffende tabel tabel 3.46.1. opgenomen.
Het bouwbesluit eist dat wordt voldaan aan een ventilatiecapaciteit van tenminste 0,9 dm³/s per m2 (0,9 liter per seconde per vierkante meter vloeroppervlak) met een minimum van 7dm³/s, waarvan minimaal 50% rechtstreeks van wordt toegevoerd.
Zodra echter een kooktoestel in een verblijfsgebied aanwezig is geldt aanvullend dat de capaciteit van zowel de toevoer als afvoer uit dat gebied minimaal 21dm³/s dient te zijn.
De voorziening voor de toevoer van verse lucht naar een verblijfsruimte en voor de afvoer van binnenlucht uit die ruimte moet, bepaald overeenkomstig NEN 1087, een capaciteit hebben van tenminste 7dm³/s.
Het bouwbesluit maakt geen onderscheid tussen de functie van een verblijfsruimte als woonkamer of slaapkamer. Dat doet de NEN 1087 wel.
Vereiste nominale capaciteit van de ventilatie volgens de NEN 1087.
| Ruimte | Ventilatiecapaciteit |
| Woonkamer | 1 dm³/s per m² netto vloeroppervlak met een minimum van 21 dm³/s. |
| Keuken | 21 dm³/s |
| Badruimte | 14 dm³/s |
| Wasruimte | 14 dm³/s |
| Droogruimte | 14 dm³/s |
| Toiletruimte | 7 dm³/s |
| Keuken in open verbinding met andere ruimte(n)** | 1 dm³/s per m² netto vloeroppervlak met een minimum van 21 dm³/s |
| Slaapkamer, hobbykamer,studeerkamer, bergruimte, zolder | 1dm³/s per m² netto vloeroppervlak met een minimum van 7 dm³/s |
| Garage | 3 dm³/s per m² netto vloeroppervlak |
| Opslagruimte voor huisvuil >3m³ | 100 dm³/s |
| Liftkooi | 1 dm³/s per persoon die voor de lift is toegestaan |
| Bergruimte, schuur | 1dm³/s per m² netto vloeroppervlak met een minimum van 7 dm³/s |
| Gemeenschappelijke verkeersruimte,trappenhuis, gang met toegang tot de woning | 1x de ruimte-inhoud per uur |
**) De eis bij de keuken in open verbinding met andere ruimte(n) geldt voor de gecombineerde ruimte(n):
Voor de vloeroppervlakken dient de totale oppervlakte van de gecombineerde ruimte(n) te worden genomen.
Het werkingsgebied van een afzuigkap is plaatselijk waardoor bijvoorbeeld de opstijgende damp tijdens het afgieten van kooknat in de aanrechtbak niet geheel via de afzuigkap wordt afgezogen. Een z.g. ruimte-afzuiging blijft derhalve altijd noodzakelijk. Hiervoor moet onder het plafond een afzuigventiel aangebracht worden.
Om te voorkomen dat het continue geluid via de ventilatie installatie als hinderlijk wordt ervaren is het aanbrengen van een geluiddemper veelal gewenst.
Ventilatie in de woningbouw:
In Nederland kennen we vier ventilatiesystemen:
- natuurlijke lucht aan- en afvoer,
- natuurlijke lucht aanvoer en mechanische afvoer,
- mechanische lucht aanvoer en natuurlijke afvoer,
- en balansventilatie (mechanische lucht aan- en afvoer met warmteterugwinning. (balans wil zeggen: hoeveelheid lucht in is lucht uit)
De luchtverversing komt bij de natuurlijke ventilatie tot stand doordat onder invloed van natuurlijke krachten lucht door openingen (bivoorbeeld ramen of raamkieren) in de gevel(s) komt.
De afvoer geschiedt:
- óf gedeeltelijk langs de gevels en gedeeltelijk door ventilatiekanalen;
- óf geheel door ventilatiekanalen.
(ventilatie traditioneel via het te openen bovenlicht, etc. (bron: bouw nr 14 1976))
zie naaststaand figuur.
Het probleem met natuurlijke ventilatie is dat het in Nederland altijd waait. Door een drukverschil tussen lij- en loefzijde van een gebouw ontstaat vaak een ongecontroleerde luchtstroom.
Van ventilatiekanalen en van rookgasafvoerkanalen, die zijn aangebracht wordt verwacht dat deze lucht respectievelijk rookgas naar buiten afvoeren.
Het omgekeerde, namelijk terugstroming door deze kanalen van buiten naar binnen, moet als een belangrijk gebrek en in geval van rookgassen zelfs als een gevaar worden beschouwd.
Terugstroming in ventilatiekanalen betekent in woningen meestal verspreiding van geuren uit bijvoorbeeld keuken en toilet. Deze verspreiding kan, vooral bij gecombineerde kanalen (zoals vroeger gebruikelijk) zich ook voordoen tussen verschillende woningen.
Teveel ventilatie veroorzaakt onnodig energieverlies en koude luchtstromen. Hierdoor sluiten gebruikers/bewoners de roosters of ramen, waardoor een benauwd binnenklimaat ontstaat.
Maar ook aan een balansventilatie met warmteterugwinning kleven bezwaren. Deze systemen zijn moeilijk in te regelen, waardoor de gewenste luchtkwaliteit niet altijd wordt gehaald.
Natuurlijke ventilatie systemen:
- traditioneel via het te openen bovenlicht, etc.
- of m.b.v. een zelfregelend systeem.
Mechanische Ventilatie systemen tbv woningen:
Bij mechanische ventilatie kan een keus worden gemaakt uit lokale- en centrale mechanische ventilatiesystemen.
Bij de lokale mechanische ventilatiesystemen behoren o.a. de wasemkanaalventilatoren, de raamventilatoren, de muurventilatoren, de muurventilatoren en de motor-afzuigkappen.
(figuur www.rug.de + Bron informatie tekst: ITHO woningventilatiesystemen.)
Het principe van een centraal mechanische ventilatiesysteem is eenvoudig.
Op of onder het dak wordt een centrale ventilator geplaatst waarop d.m.v. ronde metalen kanalen de keuken, douche en toilet wordt aangesloten.
Voor de luchtverdeling worden in de te ventileren ruimten in de opening van het ventilatiekanaal instelbare afzuigroosters aangebracht.
Belangrijk voor een goede werking van het centrale mechanische ventilatiesysteem is, dat het continu in werking is.
Wanneer constant wordt afgezogen kan met een relatief geringe luchthoeveelheid worden volstaan.
Door deze geringe afzuiging zal het warmteverlies beperkt blijven.
Ook is het belangrijk zorg te dragen voor voldoende luchttoevoer.
Hiertoe moeten er voldoende toevoeropeningen worden aangebracht.
Bij een gebalanceerd systeem gebeurt dit evenals de afzuiging- op mechanische wijze.
(Als maatstaf voor ventilatie, in de woningbouw, geldt, dat condensatie in keuken en douche zodanig beperkt moet zijn, dat de gecondenseerde waterdamp op wanden en plafonds gelegenheid heeft binnen enkele uren volledig te verdampen. Geurverspreiding wordt dan eveneens tegengegaan.)
De mechanische ventilatiesystemen zijn onder te verdelen in:
- een individueel ventilatiesysteem voor eengezinswoningen en gestapelde bouw tot vier woonlagen
- een individueel ventilatiesysteem voor lage en hoge woongebouwen
- een collectief ventilatiesysteem voor woongebouwen (komt nog voor in renovatieprojecten)
- een individueel gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning
Alternatieven (bron: de 12 ambachten):
Concentrische buisventilatie zelf installeren
(bron: (fragment van tekst uit voorjaarsnummer 2008) De 12 Ambachten.) (www.de12ambachten.nl)
Al bij weinig wind is er een drukverschil tussen tegenovergestelde gevels van een huis. Dat is gratis energie waarmee je je huis kunt ventileren. En dat zelfs met een 'bonus' in de vorm van teruggewonnen warmte (maximaal zo'n 40%) als je dit doet volgens het idee van de Haagse natuurkundige Henk Dorrestijn, dat hij “concentrische buisventilatie” noemt. Je benut namelijk warmte uit de afgevoerde lucht, die via de (dunne) pijpwanden overgedragen wordt op de lucht van buiten. Een dubbelwerkend systeem, dat geen extra energie vraagt.
Het hier beschreven systeem kan in ieder type huis, rijtjeswoning of vrijstaand, worden toegepast. Het werkt per verdieping, dat wil zeggen dat de woonruimte en iedere verdieping een eigen buissysteem krijgen, dat de ene gevel met de tegenovergestelde gevel verbindt. Elk buisdeel (het buitenste of het binnenste) krijgt een eigen passende opening in een van de gevels waar het op wordt aangesloten. De dunste buis mondt uit in de gevel die de meeste wind vangt. Elke buis of pijp loopt dan in huis door tot vlak voor de tegenovergestelde gevel, waar het via een 90-graden bocht en een afsluitbare klep ergens in het plafond eindigt. Bij voorkeur zijn ze met isolatiemateriaal tussen de vloerbalken van de bovenverdieping aangebracht en als dat niet kan in een geïsoleerde koker tegen het plafond.
Gaan we er van uit dat een minimum buisdiameter voor een redelijke ventilatie van een woon- of etage-deel van een gemiddelde woning 10-15 centimeter voor de binnenste buis zou moeten zijn, dan zou de buitenste buis 20 tot 25 centimeter moeten zijn.
Zie voor tips uitvoering en onderhoud het orgineel van betreffende artikel.
Mogelijk alternatief: Gezond en veilig ventileren
(bron: Nieuwsbrief (herfstnummer 2012) De 12 Ambachten.) (www.de12ambachten.nl)
Naarmate de gasprijs stijgt gaan in steeds meer huizen de ramen dicht, want frisse lucht van buiten zorgt er voor dat de thermostaat de cv-ketel weer snel inschakelt.
Frisse lucht is onmisbaar, zelfs al komt die uit een stedelijk milieu met veel verkeer. Vervuilde binnenlucht in een slecht geventileerd huis is blijkens onderzoek veel schadelijker dan de buitenlucht met uitlaatgassen in de gemiddelde stadsbuurt. De vraag die blijft is: hoe krijg je frisse lucht van buiten naar binnen zonder teveel energieverlies.
Het voorstel van De 12 Ambachten volgens bovenstaand figuur en onderstaande beschrijving:
de benodigde frisse lucht gaan we aanvoeren via de ondergrond van huis of tuin. Daar heerst een gemiddelde temperatuur, zomer en winter, van rond 12° op 80 - 100 cm diepte. Aanvoer gaat dan via een ingegraven pvc-pijp van minimaal 10 meter lengte met een diameter van 20 cm.
Dit betekent:
1. opwarming van vrieslucht op winterdagen tot ver boven nul (tot ruim 10° is haalbaar)
2. op hete zomerdagen aanvoer van koele èn droge lucht.
Dit laatste is mogelijk omdat de afkoeling van hete vochtige lucht tot condensatie in de ingegraven aanvoerbuis leidt. De buis moet richting huis iets dieper zakken, met vlak bij huis een putje voor opvang van het condensaat.
Twee elkaar ondersteunende zwakstroom computerventilatortjes – één aan het begin en één aan het einde van de buis – zorgen voor de aanzuiging. Ieder ventilatortje gevoed met eigen instelbare adapter. Ondersteunen ze elkaar naar behoren, dan kunnen ze zelfs draaien op beperkt vermogen, bij 7 volt i.p.v. de 12 volt die ze officieel nodig hebben en blijven ze praktisch onhoorbaar.
De lucht kan binnenkomen via een of meer aanvoerpunten, bijvoorbeeld woonkamer of (woon)keuken. Een centraal geplaatste afvoer (bijv. dakdoorvoer op zolder) en roosters in de kamerdeuren doen de rest.
Energieverbruik? Slechts luttele watts!
Ventilatie in kantoren, etc:
Voor wat betreft grote ventilatiesystemen voor kantoren,etc., zijn er twee min of meer tegengestelde concepten die een laag energiegebruik tot gevolg hebben. Enerzijds het volledig natuurlijke ventilatieconcept, waarbij wordt bespaard op het energiegebruik voor de ventilatoren. Anderzijds het volledig mechanisch ventilatieconcept: de gebalanceerde ventilatie, met energiebesparing door warmteterugwinning op de retourlucht. Ten aanzien van het energiegebruik scoren deze varianten gelijkwaardig volgens de Energie Prestatie Normering (EPN).
Het energiegebruik kan nog verder teruggedrongen worden door warmteterugwinning met hogere rendement toe te passen.
Voorbeelden:
ventilatie principe bij 2e huid facade:
Gebouw in stadsdeelcomplex, Leidschenveen-Ypenburg met zogenaamde gek op de schoorsteen:
Projectomschrijving: http://www.halmos.nl/
Het stadsdeelcomplex Ypenburg krijgt een bijzonder duurzaam gebouw, waarbij een totale integratie is bereikt tussen gebouw en installaties. ----------------------------------------------
Voor het gebouw is gezocht naar een klimaatsysteem dat zoveel mogelijk werkt zonder mechanische middelen gebruikmakend van zoveel mogelijk natuurlijke energiestromen.
Er is gekozen voor een klimaatsysteem waarbij de ventilatieluchttoevoer wordt verkregen op een natuurlijke wijze via de gevel. De openingen in de gevel worden voorzien van een automatische bediening, zodat energieverlies door onnodig ventileren wordt voorkomen. Hiertoe zijn de automatische geregelde natuurlijke toevoerroosters voorzien van een binnenluchtkwaliteit meting zodat niet teveel wordt geventileerd en dus energieverspilling wordt voorkomen.
In de ruimten wordt in de winter de lucht voorverwarmd en geleid over een stralingspaneel.
De toegevoerde lucht wordt via een kanaal in de gang en via een grote schoorsteen naar buiten afgevoerd. De drijvende kracht van het ventilatiesysteem is de schoorsteenwerking en vooral de zogenaamde "gek" op de schoorsteen. Met deze "gek" wordt windenergie omgezet in een zuigende werking in de schoorsteen.
Met het systeem kan naar verwachting 85% van het jaar zonder hulpenergie worden geventileerd. In de schoorsteen zal een back-up ventilator worden opgenomen en een energieterugwinning door middel van een warmtepomp.
De zonneschoorsteen:
Met de zonneschoorsteen pas je op natuurlijke manier ventilatie en klimaatregeling toe.
Dit systeem gebruikt geen energie en zorgt automatisch voor verse lucht en koeling op de momenten dat er behoefte aan is, namelijk als de zon schijnt.
Een praktijkvoorbeeld op het ROC Twente te Hengelo (2008)
(bron afbeelding: internet)
Principe en werking:
Op het gebouw staan zonneschoorstenen. (een techniek ontwikkeld in 1983 door De Twaalf Ambachten).
Dit is een zonnecollector uit een zwartgemaakte buis van staal of PVC, met daaromheen op enkele cm afstand een U.V.-bestendige transparante pleximantel.
De ruimte tussen de stalen buis en de pleximantel wordt dichtgemaakt met een afdekplaatje en fungeert als miniserre. Hierdoor warmt de lucht in de zwarte buis op. Deze lucht zal stijgen en creëert zo een onderdruk in de buis.
De zonneschoorsteen zorgt ervoor dat een onderdruk ontstaat in het gebouw. Daardoor wordt verse lucht aangezogen.
De aangezogen lucht is in de zomer koeler en in de winter warmer dan de temperatuur van de buitenlucht. In de winter kan deze lucht eventueel worden naverwarmd.
Bouwkundig detailleren voor tekenaar en ontwerper:
dd: 30-11-2013 (14-06-2020 verwijzing naar bouwfysica-vocht in een constructie)
(16-01-2021 noot m.b.t. corona) (28-01-2024 algemeen is verplaatst naar vochtproblemen)
| extra informatie behorende bij: | Ventilatie eisen bouwbesluit en NEN 1087: |
|
bouwbesluit 2003
bron http://www.bouwbesluitonline.nl/Afd. 3.10. Luchtverversing van een verblijfsgebied, verblijfsruimte, toiletruimte en badruimte
Artikel 3.46 stuurartikel
Tabel 3.46.1
| extra informatie behorende bij: | Ventilatie in de woningbouw: |
|
Natuurlijke ventilatie:
De drukverschillen onder invloed van de wind over gevels en kanalen en de thermische trek onder invloed van temperatuurverschillen tussen binnen en buiten veroorzaken een ventilatiestroom die we "natuurlijk" noemen.Werking van natuurlijke ventilatie:
afbeelding: Grafiek ter bepaling van de vereiste minimum kanaalhoogte bovendaks volgens NPR 1088
De gewenste afvoerrichting wordt bereikt, als de druk aan de onderzijde van het kanaal hoger is dan bij de uitmonding.
Bij aanwezigheid van wind zal de druk aan de instroomzijde in de woning ergens liggen tussen de overdruk die op de naar de wind gekeerde gevel(s), de loefzijde, ontstaat en de onderdruk die aan de andere, de lijzijde, gelegen gevel(s) instelt.
Het drukniveau wordt bepaald door de verhouding van de openingen in de gevels. Zijn de ramen gesloten dan zal, als de openingen zoals raamkieren in de betrokken gevels globaal van gelijke orde van grootte zijn, het drukniveau zich instellen op een waarde ongeveel gelijk aan het gemiddelde van de drukken aan loef- en lijzijde.
Is echter in de gevel aan de loefzijde een raam geopend, dan wordt de druk in de woning hoger en omgekeerd zal de druk bij het openen van een raam aan de lijzijde lager worden.
Dit betekent verhoging respectievelijk verlaging van het transport door de ventilatiekanalen, waarbij vooral bij geopende ramen ook de lekken of openingen in de binnenwanden (stand van de binnendeuren) invloed hebben.
Daar de temperatuur binnen vrijwel altijd hoger is dan buiten wordt het drukverschil ten gevolge van de wind nog verhoogd met de thermische trek die door dit temperatuurverschil wordt veroorzaakt.
Binnenshuis zal s'winters een hogere temperatuur heersen dan buiten. De warmere en daardoor lichtere binnenlucht zal via de kanalen naar boven trachten te ontwijken. Bij toenemend temperatuurverschil zal de ventilatie toenemen.
Tot een bepaalde waarde neemt ook de ventilatie toe bij toenemende lengte van het kanaal.
In de zomer kan het echter binnenshuis een enkele keer kouder zijn dan buiten. Koude zwaardere lucht zal dan laag in de woning (bijvoorbeeld op de begane grond) van binnen naar buiten willen stromen, de warmere buitenlucht zal dan van hoog in het huis (bijvoorbeeld via de kanalen) naar binnen stromen.
Is door één of andere oorzaak, zoals een ongunstige plaats van uitmonding of een relatief laag drukniveau in de woning, het resulterende drukverschil over het kanaal van richting veranderd, dan doet zich terugslag voor met als gevolg klachten over verspreiding van geuren.
| extra informatie behorende bij: | Ventilatie in de woningbouw: |
|
Atsma presenteert actieplan voor betere ventilatie woningen:
Bron: Rijksoverheid
Staatsecretaris Atsma (Infrastructuur en Milieu) en minister Spies (Binnenlandse zaken en Koninkrijkrelaties) maken zich hard voor een gezonder binnenmilieu. In het actieplan Kwaliteitsverbetering ventilatievoorzieningen in woningen zijn afspraken vastgelegd met de bouw- en installatiesector, ontwikkelaars, woningbouwverenigingen en consumentenorganisaties.
Afgelopen jaren is er onrust ontstaan over gebrekkige ventilatie en slecht aangelegde of ingeregelde ventilatiesystemen in Nederlandse nieuwbouwwoningen. Recent onderzoek, door BBA Binnenmilieu en RIVM, wijst uit dat tekortkomingen van de ventilatiesystemen ontstaan in alle fasen van de bouw: vanaf het ontwerp tot het gebruik en onderhoud door de bewoners. Zo voldoen 50% van de opgeleverde mechanische ventilatiesystemen niet aan de minimum kwaliteitseisen van dit moment. Deze tekortkomingen zorgen voor gezondheidsklachten.
Het is de bedoeling dat de afgesproken maatregelen ertoe leiden dat vanaf 2015 alle nieuwe woningen worden opgeleverd met een mechanisch ventilatiesysteem dat voldoet aan de kwaliteitseisen die zorgen voor een gezonder binnenmilieu.
Ten slotte moeten bewoners goed geïnformeerd worden over het gebruik en onderhoud van ventilatievoorzieningen. Wij van wtw-filters.nl kunnen bevestigen dat de meeste bewoners vaak niet weten dat hun ventilatievoorziening onderhoud vereist. Een van de maatregelen is dat bewoners bij oplevering van hun nieuwbouwwoning bovendien goede uitleg krijgen over de werking van hun ventilatiesysteem.
